Horen is zoveel meer dan alleen de oren: reflecties vanuit de trein naar Driebergen

Het is half zeven in de ochtend. De trein vertrekt uit Maastricht en ik geniet van het stille ontwaken van de dag.

Mijn bestemming? Driebergen, waar de Federatie Nederlandse Audiologische Centra (FENAC) een bijeenkomst organiseert waar samenwerking het thema gaat zijn.

Vandaag mag ik twee pitches geven over onderwerpen die centraal staan in mijn werk én passie: samenwerking rondom arbeid en gehoorverlies en laagfrequente geluidshinder (LFG).

Terwijl het landschap langs de ramen voorbij glijdt, overdenk ik de casussen, verhalen en ideeën die ik straks wil delen.

Gehoorverlies en werk: een onzichtbare drempel

Gehoorverlies is vaak een stille, onzichtbare vijand. Niet alleen voor de persoon zelf, maar ook voor de omgeving.

Op mijn spreekuur zie ik het dagelijks: mensen die de signalen jarenlang negeren. Een veelvoorkomende gedachte is: “Het hoort erbij. Ik ben niet doof, dus waarom zou ik hulp zoeken?”

Toch zijn de gevolgen immens. Uit onderzoek blijkt dat onbehandeld gehoorverlies het risico op sociaal isolement, depressie en zelfs cognitieve achteruitgang aanzienlijk vergroot (Lin et al., 2011).

De werkvloer is daarbij geen uitzondering. Een patiënt vertelde me eens: “Ik werk in een open kantoor. Elke vergadering is een worsteling, maar ik durf geen gehoorapparaat te dragen. Het voelt als toegeven aan de ouderdom.”

De cijfers spreken voor zich. In Nederland werkt ongeveer 18% van de beroepsbevolking met een vorm van gehoorverlies. Toch blijft gehoorproblemen bespreekbaar maken een uitdaging. Veel mensen proberen het te compenseren door harder te werken, te raden wat er gezegd wordt of zich terug te trekken uit sociale interacties. Het gevolg? Ze raken uitgeput en vaak vroegtijdig uitgeschakeld in hun loopbaan.

Een van de grootste struikelblokken is het idee dat gehoorverlies een individueel probleem is. Maar het tegendeel is waar. Samenwerking tussen de bedrijfsarts, werkgever en werknemer is cruciaal. Het aanpassen van werkplekken en werksituaties – van betere akoestiek tot flexibele werktijden – kan een wereld van verschil maken.

De WHO benadrukt in haar rapport over gehoorgezondheid (World Health Organization, 2021) dat preventie en vroege interventie essentieel zijn. Voor ouderen in de laatste fase van hun loopbaan moeten we niet alleen denken aan gehoortoestellen, maar ook aan coaching en ondersteuning. Een klein gebaar, zoals het verschuiven van vergaderingen naar rustige ruimtes, kan het verschil maken tussen uitval en participatie.

De stille strijd tegen laagfrequent geluidshinder

Naast gehoorverlies is er een ander probleem dat de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt: laagfrequent geluidshinder (LFG). Dit fenomeen raakt een kleine, maar kwetsbare groep mensen, en de gevolgen zijn ingrijpend.

Wat maakt LFG zo complex? Het geluid is vaak niet meetbaar of traceerbaar, maar de impact op de gezondheid is groot. Mensen ervaren trillingen, een constante bromtoon of druk in het hoofd. Dit leidt niet alleen tot slaapproblemen, maar ook tot chronische stress, depressie en zelfs relationele problemen.

De wetenschap worstelt nog met het begrijpen van LFG. Er zijn aanwijzingen dat de gevoeligheid hiervoor deels genetisch en deels neurologisch bepaald is (Leventhall, 2004). Net als bij tinnitus lijkt het brein een versterkende rol te spelen. Het is alsof het geluidssignaal een “kortsluiting” in de perceptie veroorzaakt, waarbij de aandacht constant naar de storende prikkel gaat.

Een opvallend voorbeeld is de energietransitie. Hoewel zonnepanelen en warmtepompen goed zijn voor het klimaat, kunnen ze ook nieuwe geluidshinder veroorzaken. Dit maakt het cruciaal om vanaf het ontwerpstadium rekening te houden met geluidseffecten. In Limburg hebben we hier al stappen gezet: met onze regionale aanpak, waarin GGD'en Limburg, audiologische centrum Adelante en de Omgevingsdienst Zuid Limburg samenwerken, begeleiden we bewoners in het omgaan met LFG.

Daarnaast is er behoefte aan landelijke en internationale richtlijnen. LFG overstijgt lokale grenzen en vraagt om kennisdeling. Een inspirerend voorbeeld is Denemarken, waar de overheid samen met universiteiten systematisch onderzoek doet naar de effecten van windmolens op de leefomgeving (Pedersen et al., 2009). Maar ook in Nederland lopen we voorop met de aanpak van LFG. RIVM heeft hierin een belangrijke rol.

Horen, verbinden en vooruitkijken

De thema’s waar ik vandaag over spreek, raken aan een breder perspectief: horen is geen geïsoleerd zintuig, het raakt aan ons sociaal welzijn, onze werkvreugde en onze mentale gezondheid.

Als zorgverleners hebben we de verantwoordelijkheid om niet alleen naar het fysieke aspect van gehoor te kijken, maar ook naar de sociale en psychologische impact. Dat betekent dat we samen moeten werken – met bedrijfsartsen, beleidsmakers, patiëntenverenigingen en onderzoekers. Alleen door samen te werken, kunnen we écht duurzame oplossingen creëren.

Het is nu bijna negen uur in de ochtend en ik kijk uit naar de discussies die ik straks mag voeren. De trein brengt me naar Driebergen, maar mijn missie reikt verder: gehoorverlies bespreekbaar maken, samenwerking stimuleren en ervoor zorgen dat iedereen zich gehoord voelt. Want horen is zoveel meer dan alleen de oren.

Picture: Designed by Freepik | www.freepik.com

Referenties

1. Arlinger, S. (2003). "Negative consequences of uncorrected hearing loss–a review." International Journal of Audiology.

2. Gates, G. A., & Mills, J. H. (2005). "Presbycusis." The Lancet.

3. Lin, F. R., et al. (2011). "Hearing Loss and Incident Dementia." Archives of Neurology.

4. Leventhall, G. (2004). "Low Frequency Noise and Annoyance." Noise & Health.

5. Pedersen, E., et al. (2009). "Wind turbine noise, annoyance and self-reported health and well-being in different living environments." Occupational and Environmental Medicine.

6. World Health Organization (2021). "World Report on Hearing."